АЙЛАМАЛЫК ЭКОНОМИКА ДЕГЕН ЭМНЕ?

Биздин азыркы экономикабызда адамдар жердин байлыктарын казып алып, андан продукция жасап, пайдаланып, акыр-аягында таштанды катары ыргытып жатышат.

Бул процесс сызыктуу. Эгерде биз ресурстарды керектөөнүн сызыктуу моделинде иштей берсек, анда 21-кылымдын 30-жылдарынын ортосуна карата бизге планета камсыз кылгандан эки эсе көп ресурстар керек болот.



Шарттуу чексиз ресурстарга жана чексиз кайра иштетүү потенциалына негизделген сызыктуу экономиканы окумуштуу К.Боулдинг «ковбой» деп атаган, аны кенен мейкиндиктер жана ойлонбой жашоо образы менен байланыштырган. Ошону менен бирге ал «космонавттардын экономикасы» деп атаган жабык (айланма) экономиканын жаңы принциптерине өтүүнүн зарылдыгын белгиледи. Бул модель, космостук аппараттын окшоштугу боюнча, таштандыларды чыгаруу үчүн зарыл болгон ресурстардын жана жерлердин чектөөлөрүнө негизделген.
Кадимки линиялык экономиканы табиятты туураганга негизделген жаңы моделге алмаштыруу керек. Бүгүнкү күндө бул модель Айламалык экономика деп аталат.
Айламалык экономиканын негизги принциби болуп калдыктарды жана айлана-чөйрөнүн булганышынын башка түрлөрүн минималдаштыруучу кайра жаралуучу ресурстарды, продукцияларды жана кызматтарды пайдалануу саналат.
Мисалы, сызыктуу экономикада өндүрүүчүлөр үчүн мүмкүн болушунча көп таңгактарды сатуу пайдалуу (ал товарлардын өздүк наркына кирет, бирок утилизацияга кеткен чыгымдар көбүнчө андай эмес). Тескерисинче, айланма экономикада биринчи кезекте калдыктарды өндүрүү токтотулат.
Ресурстарды казып алуу, товарларды өндүрүү жана аларды ыргытуунун ордуна, айланма экономика кайра жаралуучу ресурстарды колдонууну, өндүрүлгөн товарлардын иштөө мөөнөтүн узартууну жана аларды циклге кайтарууну камтыйт.
Айламалык экономиканын өзөгүн \"алуу - өндүрүү - пайдалануу - өндүрүштүн же жаратылыштын циклинин жаңы циклине кайтып келүү\" чынжырчасы түзөт. Ошентип, «циклдүүлүк» ысырапсыздыкты да билдирет: бир өндүрүш процессинин калдыктары экинчиси үчүн материал болуп калат.
Айламалык экономикада ресурстардын кыймылы жабык циклдердин 2 түрүнө бөлүнөт: биологиялык жана техникалык. Мында шарттардын бири бул эки циклдин бири-бири менен аралашпашы.



Биологиялык цикл төмөнкүдөй чынжырды карайт: калдыктар (сөзсүз түрдө уулуу эмес) колдонулгандан кийин кайра жаратылышка кайтып, тирүү организмдер үчүн азык болуп калат: козу карындар, бактериялар жана башкалар. Андан кийин жер семирткич катары кайрадан айыл чарба продукциясына айланат.

Два круговорота в циркулярной экономике Айламалык экономикада эки циклдер

Жабык жеткирүү чынжырынан улам түзүлгөн техникалык цикл төмөнкүлөрдү камтыйт:

• тейлөө, б.а. өндүрүмдүүлүгүн сактоо менен продуктунун жашоо циклин улантуу;
• продукцияны оригиналдуу же модификацияланган түрдө кайра колдонуу;
• буюмдарды жана/же тетиктерди реконструкциялоо;
• калдыктарды кайра иштетүүдөн жогорку сапаттагы жаңы материалдарга, материалдарды баштапкы максатта калыбына келтирүүгө жана сапаты начар материалдарга айлантууга).

Айламалык экономика салттуу сызыктуу моделди өзгөртүү үчүн иштелип чыккан жана бул өтүү мүмкүн болушунча тез арада ишке ашырылышы керек.
Өзгөртүүлөрдүн маанилүүлүгүн түшүнүү менен дүйнөнүн көптөгөн өлкөлөрү (Германия, Кытай, Аргентина, Япония ж.б.) жана бүтүндөй региондор (Европа Биримдиги, Латын Америкасы жана Кариб деңизи ж. айламалык экономикага етуунун темптерин тездетуу.
Кыргызстанда айламалык экономика идеяларын өнүктүрүү дагы эле «жашыл экономика» жана «жашыл бизнес» түшүнүктөрү менен чектелген, бул албетте прогрессивдүү, бирок, албетте, жетишсиз, анткени өлкөгө 30- эмес, алда канча алдыңкы идеялар жана концепциялар керек. өнүккөн өлкөлөрдөн өткөн бир жылдык моделдер.
Бул болсо иштеп жаткан адистерге тегерек-чет экономикасынын негиздерин уйретуу менен бирге жацы адистерди даярдоону талап кылат.
Бул сайттын \" Он-лайн курстары\" бөлүмүнө кирсеңиз, \"Айламалык экономика\" окуу курсунан өтсөңүз болот.

Кошумча маалымат булактары:

Кыргызстанда «АКМЕНА» коомдук бирикмеси айланма экономика тармагында маалымат берүү менен алектенет. Төмөндөгү шилтемелер аркылуу уюмдун веб-сайтына кирүү менен, сиз тренинг видеолорун жана темадагы басылмаларды көрө аласыз:


Cradle to Cradle Products Innovation Institute Расмий сайты


Эллен МакАртур Фонду айланма экономиканы илгерилетүү боюнча лидер болуп саналат